Sądowa windykacja należności – na czym polega?

Mimo wprowadzanych zabezpieczeń, określonych regulacji prawnych, umów i zaufania, czasami odzyskanie należności od kontrahenta wydaje się niemożliwe. Po wysłaniu do niego kolejnego, bezowocnego wezwania do zapłaty, pozostaje jedynie wstąpić na drogę sądową z pozwem o zapłatę. Sądowa windykacja należności z założenia ma prowadzić do odzyskania przez wierzyciela przeterminowanych wierzytelności. Postępowanie może przyjąć różną formę w zależności m.in. od złożoności sprawy lub stanowiska stron. W artykule postaram odpowiedzieć na pytanie, czy sądowa windykacja należności to skuteczne rozwiązanie problemu z niepłacącym dłużnikiem?

Sądowa windykacja należności a rodzaje postępowania

Windykacja to zbiór czynności prawnych, które mają doprowadzić do spłaty zadłużenia przez dłużnika. Oprócz windykacji polubownej (negocjacje) wyróżnia się windykację sądową. Jej celem jest uzyskanie nakazu zapłaty lub wyroku, które zaopatrzone w klauzulę wykonalności stają się tytułem wykonawczym umożliwiającym egzekucję komorniczą.

Aby rozpocząć procedurę związaną z odzyskiwaniem wierzytelności na drodze sądowej, niezbędne jest oczywiście złożenie pozwu. Musi on zawierać jasne żądanie zwrotu środków i spłaty zadłużenia przez dłużnika. Jednakże, w zależności od wybranego trybu postępowania, wymagania formalne dotyczące treści i załączników pozwu mogą być różne.

Poniżej w skrócie opiszę kilka najczęściej wybieranych trybów sądowej windykacji należności oraz wskażę różnice między nimi.

Elektroniczne Postępowanie Upominawcze

W przypadku, gdy przeprowadzenie postępowania dowodowego nie jest konieczne, a stan faktyczny nie jest skomplikowany, sprawę można prowadzić w ramach Elektronicznego Postępowania Upominawczego (EPU). E-sąd to prosty i szybki sposób na windykację. Pozew wnoszony jest drogą internetową z wykorzystaniem gotowych formularzy. Wszelkie dowody są jedynie powoływane, nie trzeba ich jednak załączać. Istnieje jednak ograniczenie co do należności dochodzonych w EPU. Mianowicie, w ten sposób można dochodzić wyłącznie roszczeń, które stały się wymagalne w okresie 3 lat przed dniem wniesienia pozwu.

Opłata sądowa w tym postępowaniu jest dużo niższa – co do zasady stanowi ¼ opłaty wnoszonej w normalnym, „klasycznym” trybie postępowania sądowego.

Czytaj więcej: Koszty postępowania upominawczego, nakazowego i EPU

Pozwany dowiaduje się o postępowaniu po wydaniu nakazu zapłaty. Może wtedy złożyć sprzeciw. W takiej sytuacji postępowanie zostaje umorzone, a powód (wierzyciel) może złożyć tradycyjny pozew w ciągu 3 miesięcy. W takim przypadku opłaty poniesione w EPU zalicza się na opłatę od nowego pozwu. Warto zaznaczyć, że w przypadku złożenia nowego pozwu w terminie 3 miesięcy, skutki prawne, jakie ustawa wiąże z wniesieniem powództwa (np. w zakresie przerwania biegu przedawnienia), następują z dniem wniesienia pozwu w EPU.

Jeżeli sąd stwierdzi brak podstaw do wydania nakazu zapłaty, postępowanie również zostaje umorzone.

Jeżeli w sprawie zostanie wydany nakaz zapłaty, a pozwany nie wniesie sprzeciwu, powód – po uprawomocnieniu się nakazu – może skierować wniosek o wszczęcie egzekucji do komornika. Tą czynność również dokonuje się za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

Postępowanie upominawcze

W postępowaniu upominawczym sąd wydaje nakaz zapłaty, chyba, że z treści pozwu wynika, że:

• roszczenie jest oczywiście bezzasadne,
• twierdzenia co do faktów budzą wątpliwość,
• zaspokojenia roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego.

Nakaz zapłaty jest doręczany pozwanemu, który ma 14 dnia na złożenie sprzeciwu. W przypadku nieodwołania się od nakazu, powód, po uzyskaniu klauzuli wykonalności, może wstąpić na drogę postępowania egzekucyjnego.

Jeżeli sąd nie znajdzie podstaw do wydania nakazu zapłaty, sprawę kieruje na drogę postępowania zwykłego.

Postępowanie nakazowe

Postępowanie nakazowe dotyczy spraw o świadczenia pieniężne oraz świadczenie rzeczy zamiennych. Sąd rozpatruje sprawę w tym trybie na wniosek zgłoszony w pozwie. Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym zostanie wydany, jeżeli fakty uzasadniające dochodzone roszczenie są udowodnione dołączonym do pozwu:

• dokumentem urzędowym,
• zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
• wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu.

W tym trybie można również dochodzić roszczeń przeciwko zobowiązanym z weksla lub czeku. W takim przypadku sąd wyda nakaz zapłaty, jeżeli prawdziwość i treść tych dokumentów nie budzą wątpliwości.

Sąd wyda również nakaz zapłaty na podstawie:

• dołączonej do pozwu umowy,
• dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego,
• dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku,

jeżeli powód dochodzi:

• zapłaty wynagrodzenia za dostawę towarów lub wykonanie usługi w transakcji handlowej (chodzi o świadczenie pieniężne z ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych),
• odsetek w transakcjach handlowych,
• rekompensaty (zryczałtowanych kosztów windykacji) lub zwrotu kosztów odzyskiwania należności, o których mowa w ww. ustawie.

W chwili wydania nakazu zapłaty, staje się on tytułem zabezpieczenia. Na jego podstawie komornik może dokonać czasowego zajęcia długu.

Pozwany może wnieść zarzuty od nakazu zapłaty w ciągu 14 dni od jego otrzymania. Pismo wymaga uzasadnienia. Jeżeli po wniesieniu zarzutów, sąd uchyli nakaz zapłaty, sprawa jest rozpatrywana według przepisów ogólnych (trafia do sądu I instancji, właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego). To samo dzieje się w przypadku stwierdzenia braku podstaw do wydania nakazu zapłaty.

Postępowanie uproszczone

Postępowanie uproszczone przeprowadzane jest w konkretnych przypadkach, wskazanych w ustawie. Ma zastosowanie wtedy, gdy:

• wartość sporu nie przekracza 20 tys. złotych,
• a w sprawach dotyczących rękojmi lub gwarancji – jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza ww. kwoty.

Wartość przedmiotu sporu to jednak nie jedyne ograniczenia dotyczące postępowania uproszczonego. Sąd nie rozpozna sprawy w trybie uproszczonym (pomimo spełnienia powyższych warunków), jeżeli:

• należy ona do właściwości sądów okręgowych,
• dotyczy spraw małżeńskich lub stosunków między rodzicami a dziećmi,
• dotyczy spraw z zakresu prawa pracy rozpoznawanych z udziałem ławników,
• jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Postępowanie uproszczone wiąże się również z dodatkowymi ograniczeniami:

1. Jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia, chyba, że wynikają one z tego samego stosunku prawnego.
2. Niedopuszczalna jest zmiana powództwa.
3. Powództwo wzajemne i zarzut potrącenia są dopuszczalne, tylko, jeżeli te roszczenia również można rozpoznać w postępowaniu uproszczonym.

Bardzo często w praktyce sprawa jest dochodzona w ramach postępowania upominawczego, a jednocześnie spełnia kryteria postępowania uproszczonego. W tej sytuacji powód musi pamiętać o wszystkich ograniczeniach postępowania uproszczonego (gdyż ten tryb rozpatrywania spraw jest obowiązkowy).

W postępowaniu uproszczonym sąd może wydać nakaz zapłaty, od którego przysługuje sprzeciw. Może również zarządzić doręczenie pozwu pozwanemu i wyznaczyć termin rozprawy. Pozwany jest zobowiązany do złożenia odpowiedzi na pozew. Następnie sąd wydaje wyrok, od którego przysługuje apelacja.

Postępowanie uproszczone posiada kilka szczególnych rozwiązań jeżeli chodzi o apelację od wyroku. Można ją bowiem oprzeć na zarzutach:

• naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
• naruszania przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy.

Apelacja rozpoznawana jest przez 1 sędziego (a nie 3 – jak w trybie zwykłym). Może zostać rozpatrzona na posiedzeniu niejawnym, chyba, że strona zażądała przeprowadzenia rozprawy.

Co zawrzeć w pozwie? Sądowa windykacja należności

Oprócz oczywistych elementów, które powinny znaleźć się w pozwie (jak i niemal wszystkich dokumentach urzędowych) – takich jak m.in. data i miejsce sporządzenia dokumentu, adres sądu, do którego kieruje się pozew czy określenie stron, w pozwie należy zawrzeć:

• tytuł pisma (należy jednak pamiętać, że sąd ocenia pismo ze względu na jego treść, a nie tytuł),
• informację o wartości przedmiotu sporu, zaokrągloną w górę do pełnej złotówki,
• oznaczenie żądania pozwu – kwota długu wraz z żądaniem odsetek, a także ewentualnych zryczałtowanych kosztów windykacji,
• wniosek o zasądzenie zwrotu kosztów procesowych od pozwanego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie,
• wniosek o przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego pod nieobecność powoda lub jego pełnomocnika, a także o przeprowadzenie rozprawy również pod nieobecność powoda,
• uzasadnienie pozwu – opis sytuacji z dołączeniem dowodów.

Przedawnienie a sądowa windykacja należności

Wiele osób zastanawia się, czy warto wszczynać sądową windykację należności w sytuacji, gdy dług jest przedawniony. Po ostatnich zmianach w prawie, roszczenia przedawnione są tak naprawdę nie do odzyskania na drodze sądowej. Obecnie sąd z urzędu ma obowiązek sprawdzić, czy sprawa nie jest przedawniona. Jeżeli okaże się, że jest, powód, mówiąc potocznie, przegra sprawę.

Warto jednak wiedzieć, że istnieją sposoby na przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia. Przykładowo, jeżeli dłużnik uzna dług (czyli np. podpisze oświadczenie, że jest świadomy zadłużenia), bieg przedawnienia jest przerywany i liczony od nowa. Jeżeli zaś powód nie może dochodzić należności, np. z powodu siły wyższej (przykładowo z powodu zamkniętego sądu z uwagi na pandemię), bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody.